Ortaklığının giderilmesine ilişkin davalarda arabuluculuk şartı, Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nda yapılan değişikle kabul edilerek 1 Eylül 2023’te yürürlüğe girdi. Taşınır ve taşınmazların paylaşılmasına ve ortaklığın giderilmesine ilişkin davaların açılabilmesi için öncesinde dava şartı olarak arabuluculuk sürecine gidilmesini öngören hüküm, esasında ciddi bir iş yükü yaratan taşınmaz ortaklıklarının giderilmesi davalarında mahkemelerin üzerindeki iş yükünü hafifletmeyi ve taraflar arasındaki sorunların barışçıl yollarla çözülmesini teşvik etmeyi amaçlıyordu.

Aradan bir yıl geçmesine rağmen, henüz sistemin beklenen şekilde çalıştığını söylemek güç. Birçok kişinin arabuluculuğa, uzlaşma niyetiyle değil, anlaşmama tutanağını elde edip dava açabilmek için başvurması nedeniyle, arabuluculuğun dava şartı olarak kabul edildiği diğer hukuki alanlarda da uygulamanın ilk senelerinde bocaladığını biliyoruz. Ancak özellikle miras kalan taşınmazların paylaşımı için yapılan başvurularda farklı faktörler devreye girerek süreci karmaşıklaştırıyor.

Çok sayıda mirasçının olduğu durumlarda, arabulucuların bütün taraflara ulaşma imkânı her zaman olmuyor. Ortaklığın giderilmesi davası sürecinde davacı tarafın adres tespiti yapıp mahkemeye sunması, masrafları davacı tarafın üstlenmesi beklenirken arabuluculuk sürecinde bu sorumluluk arabulucuya düşüyor. Dava süreçlerinde mahkemeler tarafından dahi yapılamayan tebligatların arabulucu tarafından yapılmasının beklenmesi pek de adil değil. Özellikle yurt dışında yaşayan mirasçıların adreslerinin konsolosluklar aracılığı ile dahi tespit edilemediğini görüyoruz. Dolayısıyla bütün mirasçılara ulaşamayan veya davetiye ulaştırabilse dahi iletişim kurma imkanı olmayan arabulucular bütün tarafları sürece dahil edemedikleri için anlaşamama tutanağı düzenlemek zorunda kalıyor.

Bununla birlikte arabulucu tüm mirasçılara ulaşılabilse dahi mirasçıları anlaşmaya ikna etmek çok zor. Miras kalan taşınmaza ilişkin ortaklığın giderilmesi taleplerinde duygusal faktörler diğer hukuki anlaşmazlıklara kıyasla çok daha fazla olduğu için taraflar çoğunlukla gerçekçi çözümlere yanaşmama eğilimi gösteriyor. Bazen satış bedeli çok düşük olan bir taşınmazın sadece manevi değeri üzerinde bile uzun tartışmalar dönebiliyor. Mal varlığı üzerinde hak sahiplerinin sayısının fazla olması, her bir tarafın farklı beklentilere sahip olması ve geçmişten gelen aile içi sorunlar gibi nedenlerle bu aşamada uzlaşma sağlanamadığına sıklıkla şahit oluyoruz.

Daha önce de değinildiği üzere bu sistem ile mahkemelerin üzerindeki iş yükünün hafifletilmesi ve taraflar arasındaki sorunların anlaşmayla çözülmesini teşvik etmeyi amaçlıyordu. Gelecekte bu düzenlemenin hem arabulucular hem avukatlar hem de vatandaşlar tarafından daha fazla benimsenmesiyle çözüme ulaşan arabuluculuk görüşmelerinin sayısının artmasını ümit ediyoruz. Ancak uygulamada, özellikle miras kalan taşınmazların paylaşımında istenilen etkiyi henüz yaratmadığı ortada. Tam tersine zaten çok uzun süren dava sürecine bir de prosedüre dönüşen bir arabuluculuk sürecinin eklenmesi, mirasçıları hukuki yollara başvurmaktan ve çözümden uzaklaştırarak nesillerce aktarılan ve karmaşıklaşan taşınmaz mirası sorunun daha da derinleşmesine neden olabilir.

Bu noktada, miras kalan taşınmazların paylaşılması taleplerinde arabuluculuğa taşıyabileceğinden fazla yük bindirildiği ve bir süre yargının yükünü hafifletecek olsa da temelde sorunu çözmediğini öngörüyoruz. Yasa koyucunun da bu sorunun farkında ve çalışmalar içerisinde olduğunu, önümüzdeki dönemde miras kalan taşınmazlara ilişkin yeni düzenlemeler yapacağını düşünüyoruz.